Giải pháp xây dựng các bộ sưu tập số phục vụ đào tạo, nghiên cứu

Khái niệm về thư viện điện tử được định nghĩa như sau: “Một hệ thống thông tin trong đó các nguồn thông tin đều có sẵn dưới dạng có thể xử lý được bằng máy tính và trong đó tất cả các chức năng bổ sung, lưu trữ, bảo quản, tìm kiếm, truy cập và hiển thị đều sử dụng kỹ thuật số”.

1. KHÁI NIỆM.
Thư viện điện tử và Thư viện số là những khái niệm đang còn rất mới ở Việt nam và cũng tồn tại nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau:

Thư viện điện tử (TVĐT): Khái niệm về thư viện điện tử được định nghĩa như sau: “Một hệ thống thông tin trong đó các nguồn thông tin dều có sẵn dướI dạng có thể xử lý được bằng máy tính và trong đó tất cả các chức năng bổ sung, lưu trữ, bảo quản, tìm kiếm, truy cập và hiển thị đều sử dụng kỹ thuật số”.

Sự xuất hiện khái niệm này có liên quan trực tiếp tới sự bùng nổ Internet và Web mang lại. Khái niệm này đang được các chuyên gia công nghệ thông tin sử dụng để chỉ toàn bộ hệ thống dạng này, bất kể có dựa trên một thư viện truyền thống hay không. Môi trường kỹ thuật Internet hiện nay thậm chí cho phép một số người coi toàn thể nguồn thông tin của mạng một lúc nào đó như một thư viện số ảo toàn cầu mà độc giả là toàn thể những người sử dụng mạng trên hành tinh và các công cụ tìm tin và sự hiện diện của Web bảo đảm các chức năng thư mục cho thư viện đó.

Có thể hiểu theo nghĩa tổng quát là một loại hình thư viện đã tin học hóa toàn bộ hoặc một số dịch vụ thư viện. Là nơi người sử dụng có thể tới để tra cứu, sử dụng các dịch vụ thường làm như với một thư viện truyền thống nhưng đã được tin học hóa.Nguồn lực của Thư viện điện tử bao gồm cả tài liệu in giấy và tài liệu đã được số hóa.

Thư viện số (TVS) là một Thư viện điện tử cao cấp trong đó toàn bộ các tài liệu của thư viện đã được số hóa và được quản lý bằng một phần mềm chuyên nghiệp có tổ chức giúp người dung dễ dàng truy cập, tìm kiếm và xem được nội dung toàn văn của chúng từ xa thông qua hệ thống mạng thông tin và các phương tiện truyền thong. .
Một Thư viện số hoàn chỉnh phải thực hiện được tất cả các dịch vụ cơ bản của thư viện truyền thống kết hợp với việc ứng dụng các lợi thế của công nghệ thông tin trong việc lưu trữ, tìm kiểm và phổ biến nội dung thông tin.

Thư viện số là cơ hội đặc biệt cho thư viện truyền thống đổi mới phương thức phục vụ cho người dùng tin, đảm bảo hiệu quả, chất lượng cho đối tượng phục vụ. Quá trình tin học hoá này được thực hiện hầu như không tách rời với các truyền thống và các chuẩn đã định về mô tả và các công cụ thư mục, được thực hiện nhờ các mô tả theo chuẩn quốc tế (ISBD, AACR2) đã tiêu chuẩn hoá việc phân vùng các phiếu mục lục chuẩn bị chuyển thành khuôn khổ trao đổi các biểu ghi dạng số. Vấn đề đặt ra các công cụ tin học phải đáp ứng được các nhu cầu xử lý đặc biệt có liên quan đến vấn đề đa ngôn ngữ và đa chữ viết của các loại hình tài liệu. Các nhà công nghệ thông tin đã phát triển ứng dụng tin học riêng với trình độ của các nước Bắc Mỹ, sau đó là trình độ quốc tế, kèm theo thiết bị chuẩn riêng biệt nhằm mục đích cho phép kết nối các ứng dụng này với nhau cũng như việc trao đổi chung các dữ liệu thư mục trên bình diện thế giới. Người ta đã áp dụng các chuẩn quốc tế về khổ mẫu và trao đổi dữ liệu, về mã hoá các ký tự cho các hệ thống các chữ viết khác nhau, về giao thức kết nối mục lục trực tuyến hoặc các hệ thống cung cấp tư liệu từ xa vào qui trình xử lý và khai thác thông tin.

Khái niệm Thư viện số không chỉ tương đương với bộ sưu tập số, đó là một môi trường tập hợp các bộ sưu tập số theo chủ đề. Nguồn thông tin của thư viện số có thể nằm ngay trong thư viện và có thể cả bên ngoài thư viện (ví dụ: CSDL toàn văn mua quyền truy cập theo thời gian). .
Khái niệm về bộ Sưu tập số: Bộ sưu tập số là một tập hợp có tổ chức nhiều tài liệu đã được số hoá dưới nhiều hình thức khác nhau (văn bản, hình ảnh, Audio, Video…) về một chủ đề. Mặc dù mỗi loại hình tài liệu có sự khác nhau về cách thể hiện, nhưng nó đều cung cấp một giao diện đồng nhất mà qua đó các tài liệu có thể truy cập, tìm kiếm dễ dàng.

Giá trị của thủ thư và cơ chế tìm kiếm siêu dữ liệu trong thư viện

Với tư cách là một thủ thư (librarian), tôi thường nhận thấy mình nản lòng khi thấy các thủ thư đồng nghiệp quên đi một điểm mấu chốt khi họ triển khai một giải pháp tìm kiếm siêu dữ liệu trong thư viện. Điểm mấu chốt chính đó là, với nhiệm vụ là một thủ thư, chúng ta nhất thiết phải làm nổi bật nên giá trị gia tăng của chức năng quản lý thư viện trong thế giới tìm kiếm siêu dữ liệu.

Chắc chắn rằng, tất cả chúng ta đều biết, một ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu tốt sẽ cần phải giúp người dùng phát hiện nhiều tài nguyên thông tin mà theo một cách nào đó khác họ thường không thể nào phát hiện ra được trước kia; và đó là điểm mấu chốt chính. Trong thực tế, chúng ta cũng biết rằng người dùng sẽ có thể phát hiện nhiều thông tin hơn mức mà họ có thể xử lý nó, hay hấp thụ nó. Đây là chỗ mà giá trị gia tăng của chức năng quản lý thư viện cần phát huy.

Trong nhiều trường hợp, tôi đã công khai có quan điểm rằng tôi thấy một trong những sứ mệnh của chức năng quản lý thư viện là có khả năng nối kết con người với thông tin mà họ cần. Dạng thông tin nay sẽ là 1) Appropriate - phù hợp với nhu cầu của người dùng, 2)Authoritative - thông tin có chất lượng, tính đặc thù và được sàng lọc để đảm bảo tính chuyên biệt (nghĩa là cung cấp một nguồn thông tin đáng tin cậy nhất, được hiệu đính thích hợp, và bình xét để đáp ứng nhu cầu của người dùng), và cuối cùng, 3) Authenticated - được xác thực (nghĩa là người dùng hoàn toàn yên tâm rằng thông tin mà họ nhận được đã không bị thay đổi, bổ sung, hoặc nói cách khác là bị sửa đổi từ những gì mà thông tin gốc đó cần chuyển tải). Và tôi gọi dạng thông tin này là thông tin được được xếp hạng 3 chữ A - (“Triple-A Rated Information”). Dạng thông tin này thực sự khác biệt, cũng như khác với thông tin mà người dùng nhận được từ một đầu tìm kiếm bình thường hay phổ thông, mà thường nó sẽ lôi ra cho người dùng cả núi thông tin trên diện rộng mà không có bất kỳ sự phân biệt hay phân loại nào.

Bởi vậy, tại sao những thủ thư lại sẵn lòng làm giảm đi thương hiệu của họ, giá trị của họ, và lý do chính đáng cho sự tồn tại của họ bằng việc cung cấp những ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu không làm nổi bật được giá trị gia tăng của chức năng quản lý thư viện? Có lẽ điều này xảy ra thường xuyên bởi vì thủ thư đã cảm thấy nản chí khi người dùng của họ đang chuyển dần sang tìm kiếm trên Google, cho nên họ đã quyết định thay thế dịch vụ tìm kiếm này trên một quy mô nhỏ hơn.

Đối với tôi, một ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu trong thư viện tối thiểu cần đáp ứng những mục tiêu sau:

1. Tìm kiếm định hướng mục tiêu. Nếu người dùng đã muốn tìm kiếm mọi thứ trong thế giới này, họ thường sẽ sử dụng Google (và như chúng ta biết, đó chính là cái gì mà hầu hết mọi người muốn tìm kiếm tại một nơi đầu tiên!) Giá trị của thư viện đó là mọi tài nguyên mà người dùng truy cập phải trải qua một sự thử nghiệm sàng lọc nào đó. Chúng cần được đánh giá bởi các thử thư và/hoặc những người ngang hàng, và chúng có thể đã thông qua một ủy ban bổ sung có chức năng đọc mọi nhận xét đã xuất bản và/hoặc nói một cách khác, họ có thể sàng lọc tài liệu này để đảm bảo rằng chúng đáp ứng các mục tiêu lớn hơn của một tổ chức mà trung tâm thông tin thư viện là một phần ở trong đó và họ được cấp tài chính để làm việc này. Dạng thông tin thư viện khi được gắn với chữ Authority; nó đại diện cho một điều gì đó, và hàm chứa giá trị trên và vượt ra khỏi dạng thông tin sẵn có mở trên Web. Các thủ thư nhất thiết phải nhớ và đề cao những nguyên tắc này, đồng thời đảm bảo chắc chắn rằng thông tin mà chúng ta chuyển giao tới người dùng là chất lượng (authoritative) và xác thực (authentic). Chúng ta nhất thiết đảm bảo rằng chúng ta không hiển thị thông tin chỉ bởi vì nó liên quan đến cùng chủ đề mà người dùng đang tìm kiếm và nếu chúng ta muốn làm vậy, thì dạng thông tin này tối thiểu cũng cần được phân biệt rõ ràng và gán nhãn khác với dạng thông tin được trình bày bởi một ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu của thư viện.

2. Công cụ sàng lọc. Có phải đã có thời một thủ thư đứng đó và hỏi bạn đọc tất các những câu hỏi để biết chính xác anh ta/cô ta thực sự đang muốn tìm kiếm thông tin gì để thủ thư chúng ta có thể giúp bạn đọc có được đúng phần thông tin đó? Người dùng ngày nay bơi trong một biển thông tin rộng mở - tại bất kỳ đâu, ở nơi làm việc, ở nhà, hoặc ngay tại bàn học trong ký túc xá. Họ vẫn cần sự trợ giúp nhằm sàng lọc nhiều bộ sưu tập thông tin ngày càng tăng mà họ đã phát hiện ra nhằm duyệt thử và tìm thấy một phần thông tin “đúng”. Bởi vậy, người dùng sẽ tự hỏi tại sao thư viện chỉ cung cấp một ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu có khả năng trả về nhiều kết quả, nhưng lại không có khả năng tự phân loại, xắp xếp, thu hẹp và/hoặc nói cách khác là sàng lọc chính xác từ một lượng lớn kết quả tìm kiếm trả về để có được thông tin đúng với nhu cầu của người dùng. Thậm chí có vấn đề hơn, là tại sao các thủ thư lại không yêu cầu các công cụ tìm kiếm giúp tận dụng được thông tin về người dùng (User Profiles), thông tin đề xuất, và hoạt động phân loại cộng đồng như những cách để sàng lọc những kết quả này?

3. Hỗ trợ đa ngôn ngữ. Hầu hết thư viện đều đã đầu tư vào một bộ sưu tập lớn tài liệu và đối tượng số ở nhiều loại ngôn ngữ khác nhau. Nếu ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu của họ không hỗ trợ Unicode, thì liệu có phải chúng ta hiển nhiên muốn người dùng thực hiện tất các tìm kiếm/sự tương tác của họ bằng tiếng Anh? Điều này có khiến cho ứng dụng đó có ý nghĩa không? Người dùng tìm kiếm các tác phẩm dưới nhiều ngôn ngữ khác nhau có thể nói tiếng Anh, song không phải ai cũng có thể nói được. Bởi vậy các thủ thư cần một ứng dụng tìm kiếm siêu dữ liệu cung cấp cho người dùng một giao diện hỗ trợ và hiện thị kết quả theo ngôn ngữ mà người dùng chọn lựa.

Thông điệp kêu gọi bạn đọc đến "PHÒNG TRUY CẬP INTERNET MIỄN PHÍ" tại Thư viện tỉnh Lâm Đồng

Hãy đến với phòng “Truy cập internet miền phí” tại Thư viện tỉnh Lâm Đồng. Đến đây, các bạn có thể dùng máy tính miễn phí để tìm được các thông tin rất hữu ích về: học tập, nông nghiệp, y tế, văn hóa, giải trí... một cách nhanh chóng, dễ dàng, thoải mái. Xin đừng lo lắng nếu các bạn chưa viết sử dụng máy tính, chúng tôi rất sẵn lòng hướng dẫn nếu các bạn cần sự hỗ trợ.